امین کاوه کارشناس انرژی
این روزها ناترازی انرژی، مشکل اصلی اقتصاد ایران شده است؛ به طوری که این ناترازی از صنعت نفت و فرآورده های آن گرفته تا حوزه برق، کاملا مشهود است.
در واقع این روزها می توانست بحران ناترازی تحقق نیابد و بدین شکل نیز تجربه نشود؛ به شرطی که از سال ها قبل اقداماتی سازنده اعم از سرمایه گذاری و استفاده از منابع ارزی در حوزه تولید و بهینه سازی صورت می گرفت. اما همانطور که می دانیم، در گذشته موضوع سرمایه گذاری و مدیریت منابع به شکلی بهینه تحقق نیافته است و در نتیجه آن، کمبود انرژی به صورت چالشی جدی در اقتصاد ایران مطرح شده است.  
شکاف ناترازی با عدم تغییر در رفتار مصرف و عدم پیاده سازی رویکرد بهینه سازی آن بیشتر شده است و کمبود برقی که تنها در پیک تابستان محسوس بود، دو سالی است که به زمستان نیز تسری یافته است. کمبود گاز و گازوئیل، آن هم به دلیل ناترازی، مانعی بر عرضه کافی این نوع از سوخت به نیروگاه هاست و در نتیجه خاموشی های زمستانه و یا تعطیلی های مکرر نیز به دلیل ناترازی ها تجربه می شود.
این کمبود برق به صورت زنجیروار به صنایع رسیده است و صنایعی که خاموشی تابستانه دارند و عدم النفع چند هزار میلیارد تومانی را متحمل شده اند می بایست این کمبود را در فصل دیگر سال نیز تجربه کنند و در نتیجه، این چالش جدید تولید را هدف قرار داده است.
از سال ها قبل با روی کارآمدن دولت سیزدهم و چهاردهم موضوع استفاده از انرژی های تجدیدپذیر قوت گرفته است زیرا اولا برای احداث نیروگاه هایی با راندمان و تولید بالا نیازمند سرمایه هستیم و دوم اینکه این نوع از نیروگاه ها تا بهره برداری، زمان بر بوده و عملا این شکاف ناترازی برق را عمیق تر می کند و طبعا خاموشی های گسترده در بخش خانگی فارغ از صنایع نیز امر عادی تلقی می شود. لذا استفاد از انرژی های تجدیدپذیر با سرمایه های کمتر نسبت به نیروگاه های فسیلی مزیتی نسبی است و قابلیت زودبازده بودن نیز مزیت دیگری است که تولید این انرژی دارد. در نتیجه تولید این نوع از انرژی می تواند علاوه بر انرژی پاک بودن، خروج از بحران حوزه برق را تسری بخشد.
دولت چهاردهم با اقدامات سازنده و اعلام فراخوان هایی، بخش خصوصی را ترغیب کرد تا جهت سرمایه گذاری وارد این حوزه شوند و دستور رفع موانع تولید برق تجدیدپذیرها را هم صادر کرد به طوری که گفته می شد سرمایه گذاران برای احداث نیروگاه های خورشیدی می بایست حداقل 15 مجوز را اخذ کرده و گاها برخی از این مجوزها و اجرای پروژه دو سال به طول می انجامید؛ اما به منظور تسریع در کار به دلیل رفع ناترازی و حمایت دولت، بناست این مسیر به کمتر از چند ماه تقلیل یابد.
اینکه این گونه اقدامات دولت برای تولید برق  و رفع ناترازی سازنده است در آن شکی نیست؛ اما نکته حائز اهمیت در این بین اجرای پروژه های تجدیدپذیرها و تولید برقی است که بتواند تا پیک سال بعد و برای جبران ناترازی به کار آید. بر اساس برنامه‌ریزی ها و به گفته معاون وزیر نیرو در امور تجدیدپذیرها، برای پیک برق ۱۴۰۴ قرار است حدود ۵۰۰۰ مگاوات برق، نصب و اجرایی شود که البته به گفته او برای تامین این میزان برق نیز نگرانی وجود دارد و ممکن است این میزان ظرفیت محقق نشود و کمتر از این میزان، برق تجدیدپذیرها تولید شود.
طبق برنامه هفتم توسعه سالانه باید 2400 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر احداث شود. البته افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیرها با توجه به ارتقا توانمندی ساخت داخل است زیرا گفته می شود که توانمندی ساخت تجهیزات در داخل جهت احداث نیروگاه های تجدیدپذیرها 30 درصد است؛ در نتیجه با توجه به نیاز ارزی جهت واردات تجهیزات، صنعت برق ما در پیک سال آینده، کمتر از پیش بینی ها می تواند از تجدیدپذیرها برق تولید کند. از این رو نیازمند برنامه ریزی بیشتری در این خصوص هستیم زیرا ناترازی برق در پیک امسال 15 هزار مگاوات بوده و پیش بینی شده است که پیک سال بعد این ناترازی به 25 هزار مگاوات می رسد و تولید قطعی کمتر از 5 هزار مگاوات نشان دهنده کسری برق برای پیک سال 1404 خواهد بود.
با این توضیح، به نظر می رسد مدیریت و برنامه ریزی در مدت زمان اندک در حوزه تجدیدپذیرها هم غنیمتی است و گوشه ای از بحران را رفع می کند. اما ناگفته نماند که این ناترازی انرژی در نتیجه سومدیریت در سال های گذشته بویژه در حوزه انرژی های تجدیدپذیر بوده است. در آن سال ها کارشناسان و صاحبنظران تولید برق، توسعه تجدیدپذیرها را از ضروریات می دانستند اما تصمیم گیران ما به دلیل داشتن منابع فراوان و قابل دسترس سوخت فسیلی که امروز نیز به دلیل سرمایه های چند هزار میلیاردی راکد مانده اند، نسبت به توسعه آن رغبتی از خود نشان نمی دادند. پس لازم است تصمیم سازان تولید انرژی های تجدیدپذیر بویژه انرژی های خورشیدی که ایران قابلیت های ارزشمندی در حوزه تولید برق خورشیدی دارد را سرلوحه اقدامات اولیه خود قرار دهند.
بنابراین می بایست هر گونه مانعی را از سر راه تولید انرژی خورشیدی برداریم و اجازه دهیم بخش خصوصی بدون محدودیت و با شرایط و سرمایه گذاری مناسب وارد این عرصه شود و تولید برق چند هزار مگاواتی برق تجدیدپذیرها رقم بخورد. استقبال سرمایه گذاران بایستی بیش از این میزان باشد و دلیل تاکید بر رفع موانع تولید نیز برای استقبال بیشتر سرمایه گذاران و ورود آن ها به تولید برق از تجدیدپذیر هاست.
پیش بینی می شود که پیک سال 1404 نیز با همراهی مردم و مدیریت عرضه و بعضا خاموشی ها می گذرد. اما می بایست از امروز به فکر مدیریت تولید برق در پیک های آینده باشیم. رفع موانع تولید، جذابیت سرمایه گذاری از جمله محورهای اساسی برای توسعه این بخش است تا برق تجدیدپذیرها در نمودار تولید برق ما ارتقا یابد. با توجه به اینکه برق تجدیدپذیرها بیش از 1.5 درصد تولید انرژی کشور است انتظار می رود که اگر بنا داریم هزار مگاوات برق از تجدیدپذیرها تولید کنیم این رقم 1.5 درصد را به بیش از 30 درصد برسانیم و برنامه ریزی برای رسیدن به این عدد، مشکل ناترازی ما را رفع خواهد نمود اما به شرطی که مدیریت و برنامه ریزی ها را جدی بگیریم و هر گونه موانع موجود را دلسوزانه از سر راه برداریم.