مریم میخانک بابایی

ما هنوز مثل زمان کوروش کبیر برای کشاورزی، آب را در جوی یا کانال ها رها سازی می کنیم که نصفی از آن آب بخار می شود و نصفی دیگر از ریشه گذر می کند و وارد زمین می شود و به هدر می رود. گیاه و حتی گیاهان بوته ای به دردش نمی خورد که آب از ریشه آن گذر کند. آب به ریشه برسد کافی است. مصرف آب کشاورزی ما درست نبوده و هیچ وقت هم سعی نکردیم از روش های صحیح استفاده کنیم.
این گفته از دکتر اسماعیل کهرم کارشناس نامدار محیط زیست، بویژه در حوزه آب است. او که مدتی مشاور سازمان محیط زیست بوده دغدغه های زیادی در خصوص رفع چالش های کم آبی و حفاظت از منابع ریست محیطی به کار بسته است. گفتگوی بازارانرژی با این پیشکسوت حوزه آب در خصوص موضوعات بی آبی و کمبود منابع آبی در کشور است. او در ابتدای این گفتگو به طرح موضوع و در ادامه به ارائه راه حل هایی در این خصوص می پردازد.
 
 چرا به این وضعیت منابع بی آبی در کشور رسیده ایم و با وجودی که در دوره بارندگی که نیمه دوم سال است رسیده ایم اما از بی آبی و احتمالا جیره بندی صحبت می کنیم؟
باید از پیشینیان خود می آموختیم که کیلومترها قنات در مناطق خشک کشور احداث می کردند تا از تبخیر آب جلوگیری کنند و آب های روان را در زیرزمین نگهداری می کردند و این همان مدیریت منابع آبی بود.
اینکه در رسانه ها به مردم گفته می شود آب کم مصرف کنید باید گفت که 10 تا 12 سالی است دیر متوجه شده اند. کارشناسان محیط زیست در گذشته بارها و بارها نسبت به بدمصرفی منابع آب هشدار می دادند و پیش بینی خشکسالی این روزها را می کردند اما کسی نسبت به این هشدارها توجهی نمی کرد.
ما باید بپذیریم که ما در یک منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار داریم و میزان آب ما یک سوم جهان است. یعنی کشورهای جهان به طور متوسط حدود 830 میلیمتر باران دریافت می کنند اما ایران تنها سالانه  230 میلیمتر باران دریافت می کند، یعنی سه برابر از معدل کشورها ما آب کمتری دریافت می کنیم لذا در یک کشور خشک و نیمه خشک قرار داریم و میزان آبی که در دسترس داریم بسیار کم است و باید کم مصرف کنیم.
در گذشته وقتی بنده در سازمان حفاظت محیط زیست بودم از کشور آلمان به ایران آمدند و به ما گفتند که میزان مصرف آب روزانه یک فرد آلمانی 150 لیتر است و وقتی ما به آنها گفتیم که هر فرد ایرانی 300 لیتر آب به طور روزانه مصرف می کند به سرعت پرسیدند این همه آب را از کجا می آورید؟!! ..... ما متاسفانه بدون توجه خودرومان را با آب تصفیه شده می شوییم. اگر استخر داریم آن را با آب تصفیه شده پر می‌کنیم و این بدمصرفی را سالیان سال است ادامه داده ایم. به قول سعدی بران کدخدا زار باید گریست که دخلش بُود نوزده و خرج بیست. تولید و مصرف منابع آبی ما در یک کشور خشک و نیمه خشک با هم جور نیست که باید به آن گریست.
بخش خانگی تا چه حد در روند کمبود منابع آبی تاثیرگذار بوده اند؟
این میزان مصرف به بخش خانگی برنمی گردد. همه آنها به مدیریت نادرست منابع آبی است. به این آمارها توجه کنید: 91  درصد مصرف آب ما در کشاورزی است، چهار درصد در صنعت و چهار درصد در بخش خانگی است و اینکه به بخش خانگی فشار می آوریم، اگر حتی آب خانگی را حذف کنیم مشکلی از ما رفع نمی کند. کشاورزی حداکثر آب را مصرف می کند. روش های مصرف آب در کشاورزی کاملا اشتباه و ناکارآمد است. انواع آبیاری ها در دنیا برای حوزه کشاورزی و تولید محصولات تعریف شده است تا در مصرف آب مدیریت شود. روش های مدرن مثل قطره ای، بارانی و مه‌پاش و غیره است که اگر به کار گیرند کل مصرف را کاهش می دهد. به چه علت آب باید به تمام حوزه خاکی اراضی کشاورزی برسد، آب فقط باید به سطح گیاه برسد تا هدر نرود. ما هنوز مثل زمان کوروش کبیر برای کشاورزی، آب را در جوی یا کانال ها رها سازی می کنیم که نصفی از آن آب بخار می شود و نصفی دیگر از ریشه گذر می کند و وارد زمین می شود و به هدر می رود. گیاه و حتی گیاهان بوته ای به دردش نمی خورد که آب از ریشه آن گذر کند. آب به ریشه برسد کافی است. مصرف آب کشاورزی ما درست نبوده و هیچ وقت هم سعی نکردیم از روش های صحیح استفاده کنیم. در دنیا کشورهای پیشرفته ای داریم که در منطقه ای خشک هستند اما با سیستم های مکانیزه و آبیاری به گونه ای عمل می کنند که آب مورد نیاز گیاه به راحتی تامین می شود. مثلا لوله ای به منبع آب متصل است و با راه آبی، آب به صورت قطره ای فقط آب مورد نیاز گیاه را تامین می کند نه بیشتر و نه کمتر. اما حالا ما آب را رها می کنیم و به تمام اراضی خاکی آب می رسانیم که حالا اندکی هم گیاه بهره ببرد. این گونه نمی شود این یعنی هدررفت آب.
در زمینه تکنولوژی آب شیرین‌کن ها توضیح دهید که آیا راهکار بهینه ای برای تامین آب بیشتر می تواند باشد؟
کشورهای عربی که در اطراف ما هستند و میلیون ها نفر در این کشورها زندگی می کنند و صنعت و کشاورزی دارند اینها از چه طریقی تامین آب می کنند؟ عربستان سعودی آب را از خلیج فارس می گیرد و با صنعتی که در اختیار دارد با دستگاه ها آب دریا را قابل استفاده مصرف می کند. ما حتی این کار به این سادگی را  انجام ندادیم و صنایع خودمان را به خدمت تولید این دستگاه های حیاتی نکردیم.
در جایی از کشور ما به عنوان مخترع قنات صحبت کردید در این مورد بیشتر توضیح دهید.
اگر با هواپیما از مناطق یزد و اصفهان و کویری و خشک گذر کرده باشید به چاه هایی برخورد کردید که اینها نشانه های وجود قنات است که در این مسیر و کانال زیرزمینی، آب از کوه ها کشیده شده و تا یزد و اصفهان و شهرهای جنوبی رفته است. باید بپذیریم که ما مخترع قنات هستیم و نگذاشتیم در گذشته قطره ای آب هدر برود. این آب قنات را در آب انبارهای یزد نگهداری می کردند و نمی گذاشتند آب تبخیر شود. آب در زیر زمین حرکت می کند و شهرهایی که هزاران هزاران جمعیت داشت رو سیراب می کرد. ما باید در ذخیره‌سازی آب قدم برمی داشتیم که انجام ندادیم!!!
در حوزه انتقال آب بگویید که می تواند راهکار بهینه ای باشد؟  
در گذشته آب منطقه میناب را به بندرعباس انتقال دادند و با آن آب بندرعباس را رونق دادند اما نخل های میناب سوخت و از بین رفت. شهر میناب ترکیبی از دو کلمه مین+آب است و کلمه مین به ترکی یعنی هزار. یعنی شهری که هزار شاخه آب دارد اما با آن چه کردیم؟! .... انتقال آب مازندران به شهرهای سمنان و دامغان هم قصه دیگری بود که خیلی نتیجه نداد. نکته اینجاست که در موضوع انتقال آب همیشه خوش به حال مقصد و بد به حال مبدا بوده است. در حوزه انتقال آب طالقان هم آب به البرز و تهران می رسانیم اما طالقان را خشک می کنیم. پس با این تحلیل واضح است که ما در حوزه انتقال اب هم موفق نبودیم و فقط همه جا را خشک کردیم که فقط و فقط مصرف کنیم ان هم بدون مدیریت.
در طرح های پساب و بازچرخانی بگویید که آیا می توانند جایگزین کمبود منابع آبی در کشورمان شوند؟
در حوزه فقدان طرح های فاضلابی و عدم سیاستگذاری بهینه در حوزه بازچرخانی آب به گونه ای عمل می کنیم که انگار یکی از پرآب ترین کشورهای دنیا هستیم. در حالیکه این گونه نیست. بازچرخانی باید انجام شود. کشورهای پیشرفته پساب را در دریاچه ای جمع می کنند و آن را با شیوه بازچرخانی به مصرف می رسانند حتی تا مرحله مصرف و شرب. باید به سمت ساخت و تجهیزات سیستم های بازچرخانی حرکت کنیم. بله این می تواند راهکار بهینه ای باشد و باید به جد در مسیرش گام برداریم.
در حوزه سدسازی بگویید که آیا این سدها می توانند مانعی در حوزه زیست محیطی باشند؟
سدسازی و احداث سدهای بزرگ یکی از مواردی است که می بایست بیشتر توجه می شد. مثلا به جای احداث سدهای بزرگ باید سدهای کوچک و پرتعداد می ساختیم چاره کار ما این بود نه اینکه دریاچه ای عظیم پشت سد ایجاد می کنیم و اجازه می دهیم آب آن تبخیر شود. این رو تاکید می کنم که 30 میلیارد متر مکعب تبخیر آب داشته ایم. مثلا سد دز هفتمین سد مرتفع دنیا بود ولی الان تبدیل به دیواره ای خشک شده است. اما نکته بسیار مهمی که علاقمندم بگویم این است که می بایست موضوع آب از دست سیاستمداران خارج شود و به دست آب شناسان و دوستداران محیط زیست بیفتد. اگر در اختیار سیاستمداران باشد وضعیت همین است که خواهد بود.