مریم بابایی - چند ماهی است که به دستور وزیر نفت، نرخ خوراک پتروشیمی ها چند درصدی کاهش یافته است. همچنین اخیرا ( 23 مرداد 99) نیز تخفیف قیمت خوراک پالایشگاه ها به طور رسمی از سوی وزارت نفت ابلاغ شده است. گفته می شود که دلایل تخفیف خوراک پالایشی ها به مکاتبات و اصرار پالایشی ها برای اصلاح نرخ خوراک بوده است. ادعای این گفته نیز از سوی ناصرعاشوری دبیر انجمن صنفی کارفرمایی پالایش صنعت نفت نیز تایید می شود که او در گفتگو با رسانه ها اعلام کرده بود که پالایشگاه ها در گزارش عملکرد خود بویژه در ماه های آخر سال 98 زیان به ثبت رسانده اند و این موضوع منجر به مکاتباتی از سوی انجمن به وزیر نفت شد تا نسبت به قیمت گذاری خوراک سازوکاری را بیندیشد. انجمن صنفی کارفرمایی پالایش صنعت نفت به نمایندگی از سوی پالایشگاه ها وظیفه رفع مشکلات آن ها را بر عهده دارد و از سوی دیگر با وجودی که قیمت گذاری فراورده ها به پالایشگاه ها سپرده شده است این انجمن نیز بر اساس فرمول مشخصی، ماهانه نرخ فرآورده ها را جهت عرضه  به بورس کالا اعلام می دارد.
پالایشی های بورسی در سال 98 پس از کاهش قیمت نفت و به تبع آن کاهش قیمت فراورده ها به دلیل فرمول تعیین شده، در گزارش ماهانه خود در کدال ( سامانه اطلاع رسانی ناشران) سود کمتری نشان دادند و این گونه گزارشات با سود کمتر در اواخر سال 98 و ابتدای سال 99  هم منتشر شد که کاهش سود به ثبت رسیده منجر به عقب نشینی سهامداران از مشارکت در معاملات سهام پالایشی ها شد. نمادهایی که همواره از شاخص سازان بازار بوده و هستند و تحت عنوان لیدرهای بازار معرفی می شوند.
اما بنا به گفته عاشوری، تنها کاهش قیمت نفت عامل اساسی زیان پالایشی ها نبود بلکه عوامل دیگری اعم از تکالیفی که از سوی دولت در جهت کیفی سازی به پالایشگاه ها واگذار شده بود و افزایش هزینه های جاری، به این کاهش سود دامن زد؛ بویژه کاهش قیمت محصولات تولیدی و فراورده ها و فروش آن ها نتوانست پاسخگوی هزینه های پالایشگاه ها شود لذا این بنگاه های اقتصادی را با زیان و کاهش سود مواجه کرد و تنها راهکار حمایتی برای این پالایشگاه ها کاهش در نرخ خوراک بود تا بتواند از زیان واحدها کم کند.
حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان ضمن تایید تخفیف خوراک و سودآوری سهام صنعت پالایشگاهی کشور می گوید: هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی نیز در بهمن ماه سال 98 در دیدار با وزیر نفت نسبت به ناعادلانه بودن قیمت گذاری خوراک واحدهای تولیدی خصوصاً فرآورده های ویژه و ابهام در مبنای فروش نفت خام برای پالایشگاه ها انتقاد کرده و پیشنهاداتی را ارائه نموده بودند که وزیر نفت توافق نمود که در تعیین قیمت‌ها شفاف‌سازی ایجاد گردد .
وزیر نفت پس از صدور ابلاغیه تخفیف خوراک پالایشی ها صریحا تاکید کرد: " قیمت خوراک پتروشیمی ها را کاهش دادیم و قیمت خوراک پالایشگاه ها را اصلاح کردیم که این موضوع باعث بهتر شدن وضعیت این شرکت ها در بورس شود."
 تخفیف نرخ خوراک راهکار جلوگیری از زیان انباشته
بر اساس ابلاغیه ای که وزیر نفت به معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت در تاریخ 23 مرداد 99 ارسال کرده نوشته است، به استناد جز« ۱ » بند الف ماده (1) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)، در اجرای ماده (۵) آئین‌نامه ماده (۱) قانون مذکور و با توجه به شرایط تحریم‌ها، نوسان شدید قیمت‌ها و به‌کارگیری روش‌های جدید فروش نفت و فرآورده‌های نفتی، نحوه محاسبه قیمت خوراک برای پالایشگاه‌های نفتی، پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و دو پتروشیمی نوری و بوعلی تغییر کرده است.
درابلاغیه ای منتشر شده دولت  مکلف است نفت خام را به قیمت منهای ۵ درصد قیمت میانگین ماهانه نفت دبی ، بحرین و برنت به پالایشگاه ها بفروشد، از سوی دیگر فرآورده های اصلی تولیدی این پالایشگاه ها را که شامل بنزین ، گازوییل ، مازوت و نفت سفید  است با قیمت جهانی از آنها خریداری شود. با این تخفیف 5 درصدی به هر میزان که قیمت نفت افزایش یابد نرخ تخفیف هم بیشتر می شود.
توضیح تکمیل تر اینکه بر اساس این روش، دیگر خبری از فوب خلیج‌فارس در قیمت‌گذاری خوراک نیست و آنچه از اهمیت بسیاری برخوردار است، ملاک تعیین قیمت خوراک، میانگین وزنی صادرات نفت در پایان هرماه است. این بدان معناست که با توجه به تخفیف‌هایی که شرکت ملی نفت به پالایشگاه‌های خارجی می‌دهد، همان قیمت را به‌صورت میانگین وزنی برای خوراک پالایشگاه داخلی محاسبه می‌کند.
در این دستورالعمل مقررشده که با توجه به پیچیدگی‌های محاسبه قیمت نهایی به‌صورت ماهانه به دلیل صادرات غیرمتعارف نفت، مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بر اساس شرایط کلی بازار صادراتی نفت خام و میعانات گازی، قیمت را به‌صورت فصلی و در پایان هرفصل به همراه گزارش توجیهی به کارگروه مبارزه با تحریم جهت تصویب همان ارقام برای همان فصل ارائه کند.
تعیین تکلیف قیمت فراورده های پالایشی پس از تخفیف خوراک
فرمول قیمت گذاری فرآورده هر ماهه توسط انجمن صنفی کارفرمایی پالایش صنعت نفت بر مبنای قیمت نفت فوب خلیج فارس، نرخ ارز و نشریه پلتش ارائه می شد اما با فرمول جدید مبنای متوسط وزنی ماهانه قیمت فروش صادراتی و زمینی فوب ایران هم در نظر گرفته می شود که وزارت نفت جهت هموار نمودن مسیر صادرات فرآورده های نفتی کشور در شرایط تحریم، ارزش گذاری گمرکی محصولات نفتی در حوزه های صادراتی را به دو تشکل انجمن صنفی کارفرمائی صنعت پالایش نفت ایران واتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی واگذار نموده است.
بر اساس این دستورالعمل مقرر گردید حدود 30 محصول ویژه نفتی شامل وکیوم باتوم، سلاپس، انواع لوبکات، حلال‌ها، نفتا، گوگرد، هگزان، پنتان و ... با رویکرد صادراتی توسط انجمن صنفی کارفرمائی صنعت پالایش نفت ایران ارزش گذاری گمرکی گردد و فرمول و مکانیسم ارزش گمرکی بیست و پنج محصول پایین دست نفتی شامل انواع روغن پایه و موتور، آر پی او، اسلک وکس، فوتس اویل، پارافین و وازلین، قیرفله و بشکه و ... توسط اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران انجام شود  و قیمت گذاری دیگرفرآورده های نفتی اصلی شامل بنزین معمولی و سوپر، نفت گاز، نفت سفید و کوره و نفت مطابق روال گذشته توسط معاونت برنامه ریزی وزارت نفت اعلام خواهد شد .
حسینی عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی درباره همکاری اتحادیه و انجمن پالایش صنعت نفت اظهار می دارد: اتحادیه با مذاکره و چانه زنی با انجمن کارفرمایان پالایشگاهی می تواند به مبنای قیمت های واقعی رسیده و در حق تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرآورده های نفتی نیز اجحاف نگردد . همچنین انتظار داریم که انجمن پالایشگاهها مطابق فرمول ارائه شده وزارت نفت، در فرمول قیمت گذاری فرآورده های ویژه  اعمال نموده و پالایشگاهها با عرضه کافی محموله از افزایش بی رویه قیمت در بورس جلوگیری نمایند.
از سوی دیگر ابوالقاسم هاشمی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت گاز و پتروشیمی ایران، در نامه ای به وزیر نفت ضمن قدردانی از تغییر نحوه محاسبه قیمت نفت خام تحویلی به پالایشگاه‌های مادر، خواستار ایجاد مکانیسم دقیق و همراه با نظارت مداوم نهادهای ذیربط به تسری مزیت خوراک به صنایع تولیدی و صادراتی پایین‌دستی شده است.
وی ضمن اشاره به آثار مثبت تخفیف خوراک برعملکرد پالایشگاه های کشور در تولید فراورده و توسعه صادرات کشور تاکید می کند:  بخش خصوصی در تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی انتظار دارد با نگاه هوشمندانه و تیزبین نهاد های ذیربط، این امتیاز در تمام زنجیره تولید کشور از ابتدا تا انتها تسری یافته و همه فعالان اقتصادی از تاثیرات اجرای دقیق و عملیاتی آن بهره مند شوند.
اصلاح قیمت خوراک، گامی دیگر برای بهبود اوضاع بورس
پس از انتشار خبر اصلاح نرخ خوراک برای پالایشگاه ها و چند شرکت پتروشیمی، ارزش سهام این شرکت ها مورد توجه قرار گرفت و این تغییر مهم می تواند  همواره در تحلیل های تکنیکالی برای خبرگان بازار سرمایه مورد توجه قرار گیرد و لیدر بودن این نمادهای بورسی را در خود محفوظ بدارد.
گروه فراورده های نفتی در بورس، شرکت های پالایشی هستند که نفت خام دریافتی را از وزرات نفت به فراورده های دیگر مانند گازمایع، بنزین، نفت سفید، گازوئیل، نفت کوره و قیر تبدیل می کنند که معمولا این محصولات در بورس انرژی و بورس کالا هم مورد معامله قرار می گیرند.
شرکت های پتروشیمی و شیمیایی در بورس نیز محصولات تولیدی پالایشگاه ها را خریداری کرده و دامنه گسترده تری از محصولات نظیر اوره، متانول، پی وی سی و ... تبدیل می کنند. شرکت های شیمیایی حدود 22 درصد و فراورده نفتی 6 درصد بازار سرمایه را به خود اختصاص داده اند و با توجه به اینکه حدود 28 درصد از بورس ایران مربوط به شرکت های شیمیایی و فراورده های نفتی است نوسانات شدید بهای نفت خام جهانی تاثیر عمده ای در این دو گروه از صنایع خواهد گذاشت.
با انتشار خبر تخفیف خوراک، برخی از شرکت های پالایشی در راستای شفاف سازی، اطلاعیه هایی در سامانه کدال منتشر کردند که متن منتشر شده گواه از سودآوری شرکت ها پس از اعمال تخفیف خوراک بوده است. پالایشگاه نفت لاوان، شیراز و ... در اطلاعیه ای اعلام کردند: تغییر در فرمول محاسبات تعیین قیمت نفت خام و فراورده های اصلی آثار مثبت بر عملکرد شرکت های پالایشی کشور دارد که تعیین آثار ریالی مربوطه منوط به ارائه اطلاعات مربوط به نرخ های صادراتی نفت خام و فرآورده های اصلی توسط وزارت نفت است. 
امید قائمی مدیر شرکت سرمایه گذاری هدف می گوید: در پایان سال مالی 98 بسیاری از شرکت های پالایشی هزینه سنگینی را بابت کاهش ارزش موجودی ها منظور کردند اما با شرایط پیش آمده و تدابیری که وزارت نفت برای این دسته از پالایشگاه ها و پتروشیمی ها اندیشیده است منجر به افزایش سودآوری  و رونق سهام آنها در بازار سرمایه خواهد شد.
اتفاق مثبت برای پالایشی‌ها و درآمد یک میلیارد دلاری
با اعلام تخفیف نرخ خوراک، بلافاصله تحلیلگران با محاسبات ضمنی توانستند تخمین کسب سود پالایشگا ه ها را رقم بزنند و درآمد یک میلیارد دلاری از آن دسته از تحلیل هاست که این موضوع می تواند حداقل یک سیگنال مثبت برای سهام پالایشی ها در سال 99 باشد.
وحید هلالات کارشناس ارشد بازار سرمایه در زمینه سودآوری پالایشگاه ها برآورد می کند:  براساس دستورالعمل تازه وزارت نفت درخصوص تغییر در روش محاسبه قیمت خوراک، پالایشگاه های کشور و دو شرکت پتروشیمی(نوری و بوعلی)  در سال حداقل یک میلیار دلار تخفیف در قیمت خوراک خود دریافت می کنند.  به‌عنوان نمونه شرکت پالایش نفت تهران با نماد "شتران" روزانه ۲۵۰ هزار بشکه نفت مصرف می‌کند. اگر این شرکت از تخفیف یک‌دلاری در دستورالعمل جدید وزارت نفت برخوردار شود، سالانه بیش از ٩١ میلیون دلار در خوراک خود مشمول تخفیف خواهد شد و با قیمت فعلی دلار نیمایی ۱۹ هزار تومان حدود ۱.۷۵ هزار میلیارد تومان تخفیف دریافت می‌کند.
وی به عنوان مثال درباره شرکت پالایش نفت بندرعباس با نماد "شبندر" تحلیل می کند: " شبندر" با ظرفیت ۳۵۰ هزار بشکه، هر یک دلار تخفیف معادل ۲.۵ هزار میلیارد تومان کاهش هزینه خواهد داشت و پالایش نفت اصفهان با نماد "شپنا" نیز هر یک دلار تخفیف معادل ۲.۶ هزار میلیارد تومان تخفیف در سال خواهد داشت.
هلالات می افزاید: ️برای درک سودآوری پالایشی ها همین قدر لازم است بدانیم که پالایشگاه ها ۲.۵ هزار میلیارد تومان از سود انباشته خود را برای افزایش سرمایه کنار گذاشته اند که قطعاً با تخفیف‌های خوراکی، این واحدهای پالایشی می‌توانند به سمت افزایش  سرمایه هم گام بردارند.
به اعتقاد تحلیلگران بازار، معمولا سودآوری پالایشگاه ها با دو آیتم قابل توضیح است، ابتدا " کرک اسپرد" ( (Crack Spread که اختلاف قیمت یک بشکه نفت با یک بشکه فراورده است و دوم تغییر کرک اسپرد به تغییر قیمت خوراک و  قیمت فراورده تولیدی برمی گردد؛ حال با یک حساب سرانگشتی می توان به سودآوری پالایشی ها در تخفیف اعمال شده در خوراک از سوی وزارت نفت پی برد.
محسن عباسی دکترای مدیریت مالی و مدیرعامل سبدگردانی ابن سینا مدبر در این زمینه می گوید: حتی ۱ درصد تخفیف در خوراک پالایشی‌ها سود این شرکت ها را دستخوش تغییرات باورنکردنی می‌کند. تخفیف خوراک به پالایشگاه‌ها می‌تواند انقلابی در صورت های مالی این شرکت‌ها بوجود آورد. نرخ فروش نفت ایران به علت تحریم‌ها و فروش پایین‌تر از نرخ جهانی به مشتریان خارجی، حداقل ۵ دلار (برخی ۷ تا ۱۰ دلار هم اعلام می‌کنند) پایین‌تر از نرخ‌های منطقه است.
به گفته وی تخفیف خوراک، پتانسیل بزرگی به شرکت های پالایشی و شرکت های زیر مجموعه اینها که برخی از شرکت های پتروشیمی هستند ایجاد کرده است و آثار مثبت آن در طول سال 99 خود را نشان خواهد داد.
محسن عباسی درباره حاشیه سود در صورت دستیابی به تخفیف خوراک و تخفیف در محصول نهایی می گوید: حاشیه سود متاثر از قیمت گذاری جدید تقریبا مساوی با تفاوت تخفیف خوراک و تخفیف محصول است. مثلا اگر تخفیف 10 دلار و تخفیف محصول 5 دلار باشد برآیند این دو آیتم مساوی رشد 5 دلاری حاشیه سود برای مجموعه های پالایشی خواهد بود.
دبیر انجمن صنفی کارفرمایی قیمت گذاری جدید را بشارتی به جهش تولید می داند و معتقد است: تخفیف در خوراک، تولید پالایشگاه ها را رونق می دهد و آنها را سود ده می کند. پیش از این با توجه به تحریم، این اتفاق نیافتاده بود و خوراک صادراتی ارزان تر از آن بود که به دست پالایشی ها می رسید.اما لازم است تاکید کنم که تخفیف خوراک هیچگونه تاثیری بر کاهش و یا افزایش قیمت فرآورده های ویژه نفتی نخواهد داشت و قیمت ها همچنان بر اساس همان آیتم ها به بورس اعلام می شود.
وی در ادامه به تاثیر قیمت خوراک بر دیگر واحدهای تولیدی و پایین دست این صنعت می گوید: با این کار مطلوب، همه پالایشگاه های مادر به عنوان تامین کننده خوراک صدها واحد تولیدی مثل قیرسازها و روانکارها و روغن سازها و دیگر واحدهای کوچکتر، همگی از این مصوبه منتفع خواهند شد و رونق و جهش تولید در کشور شکل خواهد گرفت. بر این اساس هیچکدام از بنگاه ها دیگر زیان ده نخواهند بود.