پژوهش و فناوری در صنعت نفت چندسالی است که بیش از پیش مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران قرار گرفته است بویژه از زمانی که جهان به سمت تولیدات فناورانه پیش رفت و اقتصاد دنیا نیز بر این پایه بنا نهاده شد، در کشور ما نیز این مهم به جد دنبال شده و می شود.
در واقع اقتصاد دانش بنیان و تولید محصولاتی که بتواند به این نوع از اقتصاد همسو شود، نگاه مسئولان بخش های مختلف بویژه صنعت نفت را به خود معطوف کرد و روند رو به رشد ساخت داخل و تولید محصولاتی با رویکرد فناورانه نیز رشد و نمو خاصی پیدا کرد.
از این رو معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت در تعامل بیشتر با شرکت های تولیدکننده محصولات داخلی در صنعت نفت است. ارکان مهم این معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری پروژه‌محور و ماموریت آن جلب همکاری شرکت‌های عملیاتی تابعه، شناسایی و پایش صلاحیت شرکت‌های توانمند در حوزۀ اکتشاف و تولید، تسهیل روابط با دانشگاه‌ها در اجرای قراردادهای پژوهشی بالادستی و پایین‌دستی، تسریع در ساخت داخل 10 خانوادۀ کالاهای مهم مورد نیاز صنعت نفت، شناسایی و رشد فناوری‌های نوآورانه، تدوین و بسط استانداردهای شفاف و کارآمد، سرآمدی و بهبود مستمر صنعت نفت، بهره‌گیری از روش‌شناسی‌های اثربخش نظیر مطالعات ارزش، ساماندهی نظام تأمین کالای صنعت نفت، مدیریت هوشمندانۀ دارایی‌های فیزیکی و نگهداری و تعمیرات آن‌ها، از طریق پنج ادارۀ کل تخصصی بوده است.
اداره کل نظام تامین و تجاری سازی فناوری در ذیل این معاونت بوده که بخشی از فعالیت آن حمایت از طرح های دانش بنیان و توسعه کسب و کارها در وزارت نفت است. این اداره در تعامل با شرکت های تولیدکننده از دولت سیزدهم به بعد سعی در ارائه راهکارهای تسهیل کننده و رفع مشکلات شرکت های ایرانی کرده است. این راهکارهای تسهیل گرانه خود سمت و سویی را برای وزرات نفت و این معاونت ایجاد کرده است که به گفته مدیران این معاونت، بنا دارند گام به گام موانع را بر سر مراودات شرکت های ایرانی با شرکت های خارجی بردارند و زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی ایرانی را بیشتر کنند.
مصطفی حصاری رئیس حمایت از طرح های دانش بنیان و توسعه کسب و کارها در وزارت نفت است. مسئولیت او در ذیل اداره کل نظام تامین و تجاری سازی فناوری و معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت است. ماهنامه دنیای انرژی با او در حاشیه پنجمین نمایشگاه و همایش تخصصی ساخت داخل در صنعت نفت در کیش گفتگویی را انجام داده است. در این گفتگو که بخشی از صحبت ها او نیز برگرفته از سخنرانی او در نشست تسهیل‌گری وزارت نفت در صادرات خدمات فنی و مهندسی است، راه را برای مشارکت و حضور بیشتر شرکت های داخلی در فضای بین المللی فراهم می کند. حصاری توضیح می دهد که شرکت های تولیدکننده از طریق وزارت نفت چگونه می توانند در تعامل با شرکت های خارجی حضوری بیشتر در بازارهای بین المللی داشته باشند.
 
گفتگو مریم میخانک بابایی

تسهیل‌گری وزارت نفت در صادرات خدمات فنی و مهندسی یک عبارتی است که شاید به راحتی بتوان از آن سخن گفت اما بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی علاقمند به حضور در عرصه بین المللی هستند. مجموعه شما در این اداره و وزارت نفت که یک نهاد بالادستی و دولتی است چه حمایت هایی را می تواند به شرکت های ایرانی ارائه دهند تا به دنبال این حمایت ها تولید و صادرات برای شرکت های ایرانی و در نهایت منافع ملی تسهیل شود؟
اگر بخواهیم تسهیل گری و حمایت وزارت نفت را برای شرکت های ایرانی مطرح کنیم آن را در مفهوم ساده توضیح می دهیم که وزارت نفت می خواهد اعتبار خود را برای شرکت های ایرانی خرج کند. در واقع وزارت نفت از اعتبار خود هزینه می کند تا آبروی شرکت های ایرانی در منطقه حفظ شود که صد البته برخی از شرکت های ایرانی این قدر توانمند هستند که وزارت نفت را سربلند کنند و ما نیز از این هزینه کردن اعتبار نیز ابایی نداریم.
در واقع تا الان دغدغه معرفی شرکت ها به بازارهای خارجی از سوی نهاد بالادستی وجود نداشت اما در دولت سیزدهم اتفاقی که افتاد وزارت نفت تلاش می کند شرکت ها و سازندگان توانمند ایرانی را در مذاکرات فی مابین دولت ها دخیل کند یعنی به صورت فعال در مذاکرات سیاسی که بین کشورهای ایرانی و خارجی اتفاق می افتد پیوست اقتصادی  برای آن دیده می شود. پیوست اقتصادی که با تاکید بر صنایع نفت و گاز است و عملا وزارت نفت توان داخلی ایران را در سطح جهانی معرفی می کند. محصولات ایرانی با کیفیت را در مذاکرات خود پرزنت می کند و این یعنی از اعتبار خود برای معرفی محصول و شرکت استفاده می کند چیزی که شاید قبل ترها این گونه نبود.
از منظر دیگر اینکه، ساختار صادراتی حوزه صنعت نفت ما در بدنه دولتی از وزارت صمت، بانک مرکزی، گمرک و قسمتی از  وزارت نفت تشکیل شده است. در این حوزه برای تسهیل گری شرکت های ایرانی در بازارهای بین المللی ما سعی می کنیم این چرخه صادرات را تکمیل کنیم و موانع را رفع کنیم. به شکلی که وقتی شرکت ها به وزارت نفت مراجعه می کنند یا حتی مراجعه هم نمی کنند و در وندورلیست وزارت نفت حضور دارند و ما به صرف شناختی که از توانمندی اینها به لحاظ آن وندورلیست داریم بازارهای هدف را معرفی می کنیم و به آن ها کمک می کنیم تا مشکلاتشان را در ساختار صادراتی کمتر شود. اینها تسهیلاتی است که برای شرکت ها فراهم می شود، از رفع تعهد ارزی گرفته تا بحث های گمرگی و غیره را دنبال می کنیم. کاری که با این رویه ها اتفاق می افتد، گام های اولیه تکمیل یک زنجیره است به عبارتی شرکت هایی که در شرکت نفت فعال هستند بتوانند از این مدل تسهیلات حداکثر بهره مندی را داشته باشند.
شناسایی شرکت ها چگونه است؟ این تسهیل گری ها معطوف به چه طیفی از شرکت ها و فعالان اقتصادی است؟
قاعده ای که از قبل در وزارت نفت بوده این است که هیچ کالایی در وزارت نفت و هیچ شرکت دولتی مجاز نیست کالا و تجهیزاتی را استفاده کند که در وندورلیستAVL  تایید شده وزارت نفت نباشد. تمام کالاهایی که شرکت های تولیدکننده تولید می کنند این شرکت ها بر اساس خوداظهاری مشخصات کالای خودشان را به وزارت نفت اعلام می کنند و بعد تیم های ارزیاب با بررسی بر محصول و اگر نیاز باشد با انجام آزمایش و تست های متعدد و یا هر چیزی برای تایید شدن کالا نیاز باشد انجام می دهند و بعد از تایید آن شرکت، همراه با آن کالا در وندورلیست وزارت نفت قرار می گیرد. در واقع پُل شناخت ما از شرکت ها AVL است. اگر شرکتی حتی بهترین محصول را هم تولید کند اما فرایند ارزیابی را نگذرانده باشد ما نمی توانیم به آن شرکت کمکی کنیم مگر وارد ارزیابی شود و گام به گام مراحل را بگذراند. نکته قابل ذکر این است که پرزنت ما در مذاکرات بین المللی نیز بر اساس اسامی شرکت ها در وندورلیست AVL وزارت نفت است.
در مورد نحوه پرزنت و معرفی این شرکت ها به شرکت های خارجی توضیح دهید. چون تعدد شرکت ها و محصولات زیاد است این رویه را چگونه مدیریت می کنید؟
ما یک کتابچه صادراتی تهیه کردیم که الان این کتابچه ( اواخر بهمن 1402 ) زیر چاپ است و اقدامات آن 3 ماه پیش آغاز شده است. طرح آن از دولت سیزدهم شروع شد و درسطح رئیس جمهور و معاونت به انجام آن تاکید شده است.
در این کتابچه صادراتی از 2 هزار شرکت تولیدکننده ایرانی 90 شرکت انتخاب شده و در کتابچه اولیه معرفی شده اند. این کتابچه پس از چاپ در اختیار وزارت امور خارجه، کنسولگری ها و سفارت خانه های خارجی در ایران قرار خواهد گرفت. این ابزار در دسترس مذاکره کنندگان ایرانی در همه رویدادها، نمایشگاه ها و غیره خواهد بود و از آن طریق معرفی شرکت ها هم صورت می گیرد. نسخه اولیه آن زیر چاپ می رود و امیدواریم تا قبل از پایان سال 1402 انجام شود.
برای باقی شرکت ها و کسانی که داوطلب حضور در این کتابچه هستند چه برنامه های دارید؟
اگر شرکت های دیگری درخواست حضور در این کتابچه را داشته باشند می توانیم در ویرایش بعدی شرکت های بیشتری را به لیست اضافه کنیم و به طرف های خارجی و یا سفارت خانه ها اعلام می کنیم که ویرایش دوم معتبر است. البته ممکن است شرکت هایی هم در کتاب اول رزومه خوبی از خودشان در مذاکرات و یا فعالیت های اجرایی ارائه ندهند در نتیجه این شرکت ها از لیست و درج در کتابچه حذف خواهند شد. زیرا ما با آبروی کشورمان شوخی نداریم و اگر شرکت های ایرانی پاسخگوی خوبی برای طرف خارجی نباشند از کتابچه حذف می شوند.
ضمانت نامه ها می تواند یکی از بندهای تسهیل گرانه وزارت نفت برای شرکت های ایرانی باشد. در این زمینه چه اقداماتی را می توانید ارائه دهید؟
ضمانت نامه هایی که وزارت نفت می تواند برای شرکت های خصوصی تعیین کند بستگی به کشورها دارد. در بعضی از کشورها یک مقدار می توانیم ورود کنیم ولی در بعضی ها نه. در این خصوص باید یک بسته حمایتی که بخشی از آن به بانک مرکزی ایران برمی گردد می تواند تدوین شود که ما به دنبال بررسی این بسته حمایتی برای ضمانت نامه ها هستیم.
اما نکته حائز اهمیت تحریم ها هستند ما به دلیل تحریم ها نمی توانیم فرایند یکسانی را برای ضمانت نامه ها تدوین کنیم ولی الان در آفریقا شرایط هموار است و یا در روسیه و عراق می توان راهکارهای بهتری برای ضمانت نامه ها دنبال کرد.
اعلام شده است که وزارت نفت در صدد برگزاری نمایشگاه های بین المللی برای معرفی شرکت های ایرانی است در این مورد بیشتر توضیح دهید.
طرح جامعی که وزارت نفت دنبال می کند برگزاری نمایشگاه های متعدد در منطقه با کشورهایی است که امکان فعالیت شرکت های ایرانی در آن ها فراهم باشد و به دنبال پاوین هستیم. در این زمینه نیز در صدد فراهم کردن سازوکارهای آن در وزارت نفت هستیم تا شرکت های ایرانی را در آن جا داشته باشیم.
و دیگر اینکه وزارت نفت به عنوان نهاد بالادستی همسو با شرکت های ایرانی در این برگزاری نمایشگاه های خارجی است و در آینده نزدیک نمایشگاهی در عمان داریم که همزمان با کتابچه صادراتی در آن جا حضور خواهیم داشت که از این طریق شرکت ها را پرزنت کنیم.
ما گام به گام پیش می رویم تا این تسهیل گری را به نفع تولیدکننده و شرکت های ایرانی بر اساس توانمان دنبال کنیم. این موضوع را هم قبول داریم که تا وقتی کام تولیدکننده ایرانی شیرین نشود این صحبت ها فایده ای ندارد. اما طبق تفاهم نامه از فرصت نمایشگاه های بین المللی در منطقه که وزارت نفت می خواهد در آن شرکت کند این حضور، بیشتر برای پرزنت کردن شرکت های ایرانی توانمند است.
احتمال همکاری شرکت های ایرانی با خارجی ها بر اساس چه نوع قرار داد و تفاهم نامه ای خواهد بود؟
طراحی مهندسی توسط شرکت های ایرانی به صورت پروژه دنبال می شود و ما به دنبال پروژه های EPC/E&P/EDP و غیره هستیم و شرایط تسهیل گری این پروژه ها را برای شرکت های ایرانی دنبال می کنیم تا بتوانند قراردادهای همکاری منعقد کنند که باید شرکت های توانمندی هم باشند. از سوی دیگر زمانی که شرکت های ایرانی قرارداد همکاری با شرکت های خارجی ببندند موظفند مقدار قابل توجهی از پروژه را از سازندگان ایرانی تامین کنند که خدمات و تجهیزات پیمانکاری است.
نکته دیگر اینکه، بهترین کاری که می توانیم از صادرات تجهیزات داشته باشیم، پروژه هایی است که در کشورهای دیگر توسط ایرانی ها بسته می شود و شرکت ها می توانند کالاهای ایرانی را در آن جا استفاده کنند و وقتی از محصول ایرانی در راه اندازی پروژه ای استفاده می شود تعمیرات بعدی آن نیز از طریق شرکت های ایرانی است و مرحله به مرحله محصولات ایرانی در آن کشور متمرکز می شود.
از سویی دیگر ما به دنبال آن هستیم تا در مذاکرات، برخی از پروژه ها را بدون مناقصه در دیگر کشورها دنبال کنیم و این در صورت توانمند بودن شرکت ها خواهد بود. البته در حال حاضر ما در عراق مذاکراتی در خصوص دو پروژه دنبال کردیم. طرف های عراقی نیازهای خود را اعلام کرده اند که در چه سطح از توانمندی کار می خواهند، ما نیز کاندیداها و یا شرکت های توانمند ایرانی را معرفی کردیم تا با یکی از شرکت ها به توافق و امضای قرارداد برسند.
برای ما بازاریابی کار سختی است اما اولویت ما بحث پروژه است تا بازار باز شود و وقتی ایجاد شد بازار خدمات فعال می شود و به دنبال آن همه کارها تحقق می یابد.
تعامل شما در معاونت مهندسی با شرکت ها در خصوص معرفی کالاها و تولید بار اول و معرفی شرکت های ایرانی با یکدیگر در داخل چگونه است؟
در معاونت مهندسی برای اولین بار فهرستی از محصولات ایرانی منتشر کردیم که تمام شرکت ها بیایند و مشکلات و نیازهای فناورانه خود را به ما اعلام کنند و تقریبا به این فهرست هم هر ساله آیتم هایی را اضافه می‌کنیم اینکه چه کالاهایی تولید شده است و چه کالاهایی تولید بار اول است و یا بر اساس درخواست شرکت ها این کالاها ثبت می شود.
ما بررسی می کنیم کالاهایی که برای تولیدکننده کاربرد دارد بیش از یک تولید کننده نباشد تا شرایط انحصار ایجاد نشود و از یک محصول بیش از چند تولید کننده باشد.
از سوی دیگر موضوع محدودیت واردات محصولات ایرانی را در معاونت دنبال کردیم که اگر شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت مثل شرکت ملی نفت، پالایش و پخش، شرکت ملی صنایع پتروشیمی و یا شرکت ملی گاز اعلام کردند تولید محصولاتی در داخل می تواند کفاف پیشبرد پروژه ها را بدهد در این صورت با ابلاغ وزیر نفت آن کالا به فهرست ممنوعیت واردات اضافه می شود و هیچ کدام از شرکت های تابعه وزارت نفت و حتی شرکت های خصوصی که خدماتی از بدنه دولتی انجام می دهند مجاز به واردات مشابه آن محصولات نمی شوند و این می تواند تسهیل گری خوبی باشد برای شرکت هایی که در این زمینه کار می کنند باشد و فضا را برای بازاریابی آن ها در داخل باز می گذارد. ولی این بر مبنای وندور لیست ماست یعنی آن کالا باید ضریب ارزیابی ما را به لحاظ کیفیت طی کرده باشد.
در زمینه استاندارد سازی و تولید محصولات با کیفیت چه اقداماتی را دنبال کردید؟
ما در بحث استانداردها خیلی دغدغه داریم و دوم اینکه گواهی IPS یک استاندارد بین المللی نیست. IPS استاندارد بومی صنعت نفت ایران است و گواهی API استاندارد بین المللی است.
برای داشتن کالایی با استاندارد متعارف اولا ما با نهادهای صدور گواهی نامه بین المللی ارتباط برقرار کردیم. نهادهای صدور گواهی نامه بین المللی که گواهی نامه داخلی را هم با اعتبار بین المللی قبول داشته باشند در نتیجه شرکت های ایرانی  با گواهی  IPS می توانند با هزینه کمتر گواهی نامه قابل رهگیری ایرانی را دریافت کنند.