به گزارش سهام انرژی از فارس، همزمان با بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی در آبان سال گذشته و با تصویب شورای سران قوا، عرضه نفت خام ایران در بورس انرژی آغاز شد و در دو عرضه ابتدایی یک میلیون بشکه نفت خام کشور با استقبال بخش خصوصی خریداری و صادر شد.
در این بین برخی کارشناسان عرضه نفت در بورس را به عنوان راهکاری برای دور زدن تحریم‌های نفتی تلقی می‌کردند که می‌توان با استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی به صادرات نفت ایران در دوران تحریم کمک کند.
اما گذشت زمان نشان داد که بورس انرژی در حال حاضر زیرساخت‌های لازم را برای فروش نفت ایران را نداشته و نمی‌توان به فروش نفت از طریق بورس در شرایط تحریمی اتکا کرد.
در واقع بورس نفت ایران برای رسیدن به حالت ایده‌آل خود راه نسبتا طولانی را در پیش داشته و فعلا در مرحله آزمون و خطا و تکمیل و اصلاح زیرساخت‌های ضروری قرار دارد. در این بین کارشناسان معتقدند که از فروش نفت در بورس نباید انتظار معجزه داشت و این راهکار باید با صبر و حوصله‌ی مسئولین قدم به قدم مراحل رشد و کمال خود را طی کند تا به جایگاه موردنظر برسد.
در این بین اقدام نابخردانه کمیسیون تلفیق مجلس در حذف ناگهانی بند مربوط به الزام وزارت نفت به عرضه منظم نفت و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی در بودجه 99 باعث شد که سرنوشت بورس نفت در سال آینده در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد.
صادق مردانی کارشناس حوزه انرژی در این مورد معتقد است: براساس مصوبه برنامه ششم توسعه باید نفت و فرآورده نفتی در بورس انرژی عرضه شود و چنین مصوبه‌­ای را کمیسیون تلفیق که سالی یکبار تشکیل می‌­شود، نمی‌­تواند کنار بگذارد. اگر کشور با قانون اداره می­‌شود معنی ندارد چنین امری کنار گذاشته شود، اما اگر به صورت صلاح-مشورتی امور جلو می‌­رود که هر کاری قابل انجام است.
وی در زمینه عرضه نفت در بورس گفت: در بحث بورس، وزارت نفت فرار رو به جلو داشت. از زمانی که مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی برای عرضه نفت ارائه شد، این ایده مطرح بود که وزارت نفت فرار رو به جلو خواهد کرد. زیرا تمام مسیر فروش نفت خام فرآورده در ایران صد در صد دولتی است و بخش خصوصی نمی­‌تواند در آن فعال باشد. در این شرایط وزارت نفت به نمایندگی از حکومت باید کار فروش را انجام دهد، اما امروز که قادر به این کار نیست، باید پاسخگو عملکردش باشد. ضمن آنکه ما در این حوزه عیارسنجی غیر از وزارت نفت نداریم.
این کارشناس عدم اقبال فروش نفت در بورس را به رقابت فروش نفت دولتی و فروش نفت در بورس دانست و گفت: علت عدم همکاری وزارت نفت با بورس را باید در سه عامل خلاصه کرد. دلیل اول این است در صورتی که بورس نفت در این زمینه موفق می‌­شد، قدرت شرکت ملی نفت در تمامی موارد از جمله چانه‌­زنی و مالی کاهش می‌­یافت. دلیل دوم هم به شکل‌گیری یک رقیب فنی برای شرکت ملی نفت ارتباط دارد. رقیبی که بازار را می­‌فهمد و پس از 10 سال قادر است متغیرها را بررسی کند و به نوعی تبدیل به ناظر بالقوه شرکت شود.
وی ادامه داد: در این شرایط وقتی قیمتی عنوان شود، طرف مقابل می­‌تواند روی آن نظر دهد و سوال بپرسد و کارشناس‌­های وزارتخانه را مجبور به پاسخ کند. دلیل سوم هم مربوط به آگاه شدن و تقویت بخش خصوصی است که وزارت نفت تمایلی به آن ندارد. در مجموع می‌توان گفت انحصارطلبی شرکت ملی نفت بزرگترین مانع در مسیر راه‌اندازی بورس نفت است.
وی درباره عرضه نفت در یک سالی که گذشت گفت: کارنامه دادن یعنی داشتن لیست بلند بالایی از رفتارهای یک مجموعه است. در حالی که بورس نفت هنوز به این مرحله نرسیده است. بسیاری از سیگنال­‌ها برای ما مغفول مانده است، از جمله اینکه رفتار کشورهای همسایه دارای نفت در این حوزه چه بود؟ آیا ما نفت خارجی را در بورس داخلی فروختیم؟ متغیرها و رفتارهای آنها را در این زمینه بررسی کردیم؟ پاسخ به این سوالات در بورسی مانند بورس لندن مشخص است، اما در بورس ایران خیر. لذا کارنامه­ قابل استخراجی وجود ندارد.
مردانی در مورد احتمال فساد در بورس و بحث قیمت گذاری محصولات بیان کرد: اگر در بورس فساد باشد، در سایر روش­های فروش نفت، این فساد چندین برابر خواهد بود. به صراحت می توان گفت در مکانیسم بورس فساد نیست. نکته دیگر اینکه اگر قرار است مطابق قانون عمل کنیم باید عرضه نفت در بورس به صورت مرتب انجام شود، ولی اگر بنا است بورس کنار گذاشته شود، قانونی به تصویب رسد که قانون قبلی را منسوخ کند. در واقع باید تکلیف در این مورد مشخص شود.