بورس انرژی ایران تنها محلی متمرکز و تخصصی در حوزه بازار انرژی است که می‌تواند این مبادلات تخصصی را برای فعالان بازار فراهم کند. بازار انرژی که شامل صنعت نفت، گاز، پالایش، پتروشیمی و برق است شرایطی را برای مبادلات فعالان بازار فراهم کرده و ابزارهای مالی متعددی را هم در فضایی شفاف و رقابتی ایجاد کرده است. در سالی که گذشت این شرکت در حوزه صنعت نفت و نیروگاهی تعاملات قابل توجهی را به کار برده است که اهم این تعاملات را می‌توان به تابلو سبز در حوزه برق و گواهی سپرده نفت و میعانات گازی اشاره کرد. علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی ایران در گفتگو با ماهنامه نبض انرژی به پرسش‌هایی در خصوص چگونگی این ابزارهای مالی پاسخ می‌دهد و دست آخر کلیه این امور را تنها در جهت مشارکت بخش خصوصی در بازار انرژی و عمق بخشی به این بازار می‌داند.
 
 گفتگو مریم میخانک بابایی
 
از جمله اقدامات بورس انرژی در یک سال اخیر را با حوزه برق آغاز کنیم، بخشی که کمتر در بورس انرژی توفیق حضور طی این سال‌ها را داشته است. اخیرا تابلو سبز در بورس انرژی ناشی از فروش برق مطرح شده است؛ در این مورد توضیح دهید.
تابلو سبز ابزاری تعریف شده بین وزارت نیرو و بورس انرژی است تا از این طریق فرصتی برای نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور فراهم شود. با ایجاد تابلو سبز در بورس انرژی برای نیروگاه‌های تجدیدپذیر، این نیروگاه‌ها می‌توانند برق خود را در فضایی شفاف و رقابتی در بورس به فروش برسانند. در کنار آن یک سری الزامات قانونی در چارچوب ماده 16 قانون حمایت از تولید دانش بنیان مطرح شده است که کلیه صنایع مکلفند تا یک درصد برق خود را سالانه از برق تجدید پذیرها تامین کنند که برای این کار صنایع اولا می‌توانند نیروگاه تجدیدپذیر تاسیس کنند و یا برق مورد نیازشان را از بورس انرژی خریداری کنند و این یک درصد، سالانه محاسبه می‌شود تا به سقف 5 درصد ظرف مدت 5 سال آینده برسد. پس با این ظرفیت قانونی ما در حال فراهم سازی شرایط و مسیری برای عرضه و انجام این اقدام قانونی هستیم تا نیروگاه‌های تجدیدپذیر در سمت عرضه، و صنایع در سمت تقاضای این بازار قرار بگیرند.
این موضوع می‌تواند به رونق معاملات برق در بورس انرژی کمک کند؟
میزان برق انرژی‌های تجدیدپذیر خیلی نیست. در حال حاضر حدودا هزار مگاوات برق از طریق تجدیدپذیرها تولید می‌شود البته ممکن است با تغییرات آب و هوایی این میزان مقداری تغییر کند. اما نکته‌ای که وجود دارد اینکه اولا این گونه اقدامات از بار تعهدات دولت نسبت به تجدیدپذیرها کم می‌کند. دوم اینکه صنایع می‌توانند در فضایی رقابتی و شفاف برق خود را خریداری کنند و نکته سوم اینکه ما می‌توانیم در مراحل بعدی تامین مالی برق تجدیدپذیر را برای ساخت نیروگاه‌ها با استفاده از ابزارهای بورس فراهم کنیم که با این اقدامات مبادلات برق نسبت به گذشته شرایط مطلوبی را به دست خواهد آورد.
موضوع الزام قانونی خرید برق مصرف کنندگان بالای یک مگاوات برق از بورس انرژی نیز به چه فرجامی رسیده است؟
وزیر نیرو در دولت سیزدهم بسیار پیگیر موضوع عرضه برق در بورس است و شخصا با برگزاری جلسات متعدد با مدیران بورس انرژی این موضوع را پیگیری می‌کند. بر این اساس طبق مصوبات دولت از مهرماه امسال مصرف کنندگان بالای یک مگاوات نیز باید برق خود را از بورس تهیه کنند. دستورالعمل‌های  مرتبط با این موضوع و اینکه برق صنایع و  کلا مشترکین صنعتی در بورس مبادله شود مطرح شد. زیرساخت‌های آن در وزارت نیرو و بورس انرژی در حال نهایی شدن است و البته هنوز کامل نشده است و به محض ابلاغ از سوی وزیر نیرو عملیاتی می‌شود. به نظر بنده سال آینده شاهد مبادلات مشترکین بالای یک مگاوات برق در بورس انرژی خواهیم بود.
به بخش دیگری از انرژی برویم. در خصوص تامین مالی در حوزه صنعت نفت؛ پرسش این است که بخش بالادست نفت تاکنون درخواست تامین مالی از بورس انرژی را داشته است؟
خیر، تاکنون در حوزه بالادست درخواستی در زمینه تامین مالی از بورس انرژی نداشته‌ایم.
در حوزه صنعت نفت چه اقدامات تامین مالی از بورس انرژی صورت گرفته است؟
ما در تامین مالی صنعت نفت ابزارهای متعددی را تعریف کرده‌ایم . ابزار اوراق سلف و صندوق پروژه و غیره بوده است که با نهادها و متقاضیان تامین مالی جلسات متعددی گذاشتیم.  باید تقاضاها به دست ما برسد و ما در چارچوب و مقررات بورس مجوز لازم برای تامین مالی را صادر کنیم و این بستر در بورس انرژی کاملا مهیاست.
موضوع عرضه نفت به کجا رسید؟ البته اخیرا گواهی سپرده نفت و میعانات گازی را در بورس انرژی در همکاری با شرکت ملی نفت تعریف کرده‌اید آیا می‌تواند این موضوع به نوعی فروش نفت و میعانات به متقاضیان و مردم باشد؟
سال 1400 با پیشنهاد امور بین الملل شرکت ملی نفت، موضوع سپرده نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی مطرح شد. بدین منظور کمیته مشترکی بین بورس انرژی و شرکت ملی نفت تشکیل گردید و با مصوبه شورای اقتصاد، مجلس، بانک مرکزی و سازمان بورس جلسات متعددی برگزار شد و در مهرماه امسال موضوع در هیات مدیره بورس انرژی مورد بررسی قرار گرفت تا در حوزه تکمیل مدارک و پذیرش گواهی سپرده ارزیابی‌هایی صورت گیرد. این ابزار گواهی سپرده کالایی مصوب شورای عالی سازمان بورس است و در چارچوب آن انبارهای شرکت ملی نفت ایران مورد پذیرش قرار می‌گیرد و حامل‌های ذخیره شده که در اینجا نفت خام، میعانات گازی است به صورت گواهی منتشر می‌شود و سرمایه گذاران می‌توانند این گواهی سپرده را خریداری کنند. اوراق سپرده کالایی اوراق بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است. پشتوانه این اوراق، قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تأیید بورس صادر می‌شود. ماهیت گواهی سپرده حامل‌های انرژی بر این اساس است که برای حامل انرژی سپرده‌شده به انبار قبضی صادر می‌شود و این قبض امکان معامله ثانویه دارد. این شیوه فروش و تأمین مالی، می‌تواند همزمان به‌صورت ارزی یا ریالی باشد.  
طبقه بندی خریداران چگونه است آیا اشخاص حقیقی هم می‌توانند خریدار این گواهی باشند؟
معاملات نفت خام و میعانات ریسک خود را دارند. برای اولین بار و در فاز اول اشخاص حقوقی اجازه انجام معاملات آن را خواهند داشت و اشخاص حقیقی در چارچوب صندوق‌های کالایی ویا سبدگردان‌ها می‌توانند از این معامله کالایی بهره ببرند. البته باید صندوق‌هایی که درخواست معامله آن را دارند مجوز آن را از سازمان بورس اخد کنند و مردم با خرید واحدهایی از این صندوق‌ها می‌توانند از این بازار استفاده کنند. در واقع اشخاص حقیقی ریسک معاملات نفت و میعانات را به اشخاص حقوقی که این صندوق‌ها هستند واگذار می‌کنند و این به نفع آن‌ها خواهد بود.
سررسید این معاملات چگونه است؟
این ابزر مالی سررسید ندارد و دوره معاملاتی نفت خام ومیعانات گازی 36 ماهه دیده شده است و طبق مقررات که در اطلاعیه گشایش انبار آمده هر کسی با حجم استاندارد تحویلی گواهی را داشته باشد می‌تواند درخواست تحویل را به شرکت ملی نفت ارائه کند و در چارچوب آن شرایط نفت را تحویل بگیرد و شرایط در قراردادهای عمومی شرکت ملی نفت اعلام شده و در سایت بورس انرژی هم آمده است.
قیمت معاملاتی در نظر گرفته شده و میزان خرید چه قدر است؟
در فاز اول طبق مصوبه هیات مدیره بورس انرژی، حداقل خرید هزار بشکه نفت خام است ولی سقفی برای خرید قائل نشده است. ما در حال تنوع بخشی به فروش نفت و میعانات گازی هستیم تا  افزایش حضور بیشتر بخش خصوصی را در عرصه مبادلات نفت تعریف کنیم. گام به گام پیش می‌رویم و در نظر داریم روی این ابزار، ابزار مشتقه و قرارداد آتی و اختیار معامله را با دوره زمانی برای عمق بخشیدن به بازار بوجود آوریم و این موضوع مورد تایید شرکت ملی نفت هم هست.
چرا عرضه نفت به شکلی که قبلا در بورس انرژی تعریف شده بود موفق نشد؟
باید در نظر داشت که در دنیا بیش از معاملات فیزیکی نفت خام،  معاملات مشتقه انجام می‌شود. درخصوص معاملات مشتقه باید مجموعه‌های تصمیم‌گیر، سیاستی را تنظیم کنند تا ایران از طریق بورس انرژی ایران شاخص قیمتی نفت مخصوص به خود را داشته باشد. برای انجام این مهم باید برنامه زمان‌بندی‌شده‌ای وجود داشته باشد. به‌عنوان مثال، در دوره نخست معاملات آتی بورس انرژی ایران را به‌میزان ۱۰ درصد در فرمول‌های قیمت‌گذاری خود برای نفت خام لحاظ کند و سالانه این درصد را به‌صورت تصاعدی افزایش دهد. لازم است که به یک برنامه زمان‌بندی مشخص پایبند باشد و ۲ الی ۳ سال، مبنای قیمت‌گذاری نفت خام را فروش بازار مشتقه بورس انرژی ایران قرار دهد. در این صورت است که بازار شکل می‌گیرد. ما بررسی کرده‌ایم که در بسیاری از بورس‌های انرژی معتبر دنیا که مشتقات نفت معامله می‌شود، نهاد متولی انرژی رابطه تنگاتنگ همکاری با بورس انرژی آن کشور دارد.
اگر بخواهیم موضوع مهمی مثل فروش نفت و فرآورده‌های نفتی را از مسیر سنتی به مسیر شفاف و مدرن بیاوریم، نمی‌توان سریع و لحظه‌ای این کار را انجام داد. ما یک تجربه بسیار خوب در عرضه و صادرات بنزین، نفت‌گاز، گاز مایع و نفتا داریم. این اقدامات سبب شد که ایران به صادرکننده بنزین تبدیل شود. اکنون نیز رویکردی که شرکت ملی نفت در یک سال اخیر و با تغییر دولت اتخاذ کرده است، رویکرد بسیار مثبتی است.