علیرضا میر محمد صادقی مشاور سابق وزیر نفت در سال 1390 تا 1392 و قبل از آن، معاون توسعه منابع انسانی ومدیریت وزارت نفت بوده است. وی که هم اکنون عضو هیات مدیره و معاون بانکی و اعتباری صندوق توسعه ملی ایران است در چهاردهمین همایش بین‌المللی صنعت پتروشیمی ایران (IPF)توضیحاتی در خصوص ماموریت صندوق توسعه ملی در صنعت پتروشیمی ایران، ارائه داد. وی دراین سخنرانی همکاری صد درصدی صندوق را برای هدایت و راهبری صنعت نفت و پتروشیمی برشمرد با این شرط که متقاضیان، اهلیت دریافت تسهیلات را داشته باشند. مطالب پیش رو توضیحات او در مورد الزامات تامین مالی از صندوق توسعه ملی ایران است.
 
 
بر اساس بررسی های صورت گرفته از سال 1377 تا 1399 نزدیک به 26 میلیارد دلار درصنایع کشور از محل صندوق توسعه ملی ایران سرمایه گذاری شده است و این سرمایه گذاری در بخش زیرساخت ها، نزدیک به 79 میلیارد دلار بوده است. البته این اعداد در مراجع مختلف شاید اندکی متفاوت باشد. اما برآوردی که برای برنامه هفتم و جهش دوم صنعت پتروشیمی سرمایه گذاری مورد نیاز است 8.5 میلیارد دلار که گفته می شود 2.5 میلیارد دلار آن باید سریع تر تامین شود.
آماری هم برای برآورد کلی برنامه هشتم نیز گفته شده است که رقمی نزدیک به 20 میلیارد دلار است وتا سال 1404 باید 14.4 میلیارد دلار آن تامین شود. اما با این ارائه آماری و نیاز به سرمایه گذاری و تامین مالی از سوی صندوق توسعه ملی بد نیست اشاره ای هم به ماموریت صندوق داشته باشیم.
طبق اساسنامه، صندوق توسعه ملی با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده های نفتی به ثروت های ماندگار، مولد و سرمایه های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل های آینده از منبع نفت و گاز و فرآورده های نفتی بر اساس بند (22 ) سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری و ماده ( 84 ) قانون برنامه پنجم توسعه در 15 دی ماه 1390 تاسیس گردید.
این صندوق بر اساس مفاد اساسنامه خود که در ماده (16 ) قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور تنفیذ شده نسبت به تامین مالی طرح های اقتصادی و مشارکت در سرمایه گذار اقدام می نماید.
درواقع منابعی که در اختیار صندوق توسعه ملی قرار می گیرد باید طوری به متقاضیان تسهیلات بدهد که تبدیل به ثروت مولد و ماندگار شود. گفتنی است که صندوق توسعه ملی بر اساس اساسنامه می تواند نسبت به تامین طرح های اقتصادی و یا مشارکت در سرمایه گذاری اقدام کند.
صندوق توسعه ملی از ابتدای سال 1391 یعنی ظرف 17 سال گذشته، 37.7 میلیارد دلار در مجموع طرح های صنایع مختلف تسهیلات داده است که از این مقدار حدود 22.7 میلیارد دلار صرفا مربوط به بخش حوزه نفت ، گاز و پتروشیمی بوده است یعنی 63 درصد منابع صندوق به بخش نفت، گاز و پتروشیمی اعتبار تخصیص داده شده است  و از این 22.7 میلیارد دلار تقریبا 11 میلیارد دلار در حوزه نفت و بالادست صنعت، حدود 9 میلیارد دلار در گاز و 2.7 میلیارد دلار در پتروشیمی تامین مالی شده است.
تامین مالی 2.7 میلیارد دلار صورت گرفته در صنعت پتروشیمی برای دریافت تسهیلات برای 10 طرح پتروشیمی بوده است که بخشی به بهره برداری رسیده و بخشی نیز در حال ساخت است. یعنی در نهایت از 2.7 میلیارد دلار، 12 درصد تسهیلات ارزی از این 10 طرح، جذب صندوق شده و یا به عبارتی بازگردانده شده است.
از این 10 طرح با عاملیت ارزی که اطلاعات آن ها  در صندوق موجود است، تنها طرحی که به بهره برداری رسیده پتروشیمی "ایلام" است و در حال حاضر در مرحله سررسید اقساط است که البته این مجموعه هنوز پرداخت اقساط خود را انجام نداده است که گفته می شود منابع خود را برای طرح های توسعه به کار گرفته است. صندوق توسعه ملی در خصوص پتروشیمی ایلام موضوعاتی در خصوص تاخیر در پرداخت دارد و در آخرین وضعیت این شرکت خودداری از پرداخت ذکر می شود.
پس از آن پتروشیمی "دهلران سپهر" است که به دلایل مختلف این پتروشیمی نیز همزمان منابع و تمرکزشان را روی ان جی ال 3100 گذاشتند و در حال حاضر در مرحله خطرک به لحاظ بازپرداخت قراردارند. پیشرفت فیزیکی واقعی آن 45 درصد و پیشرفت فیزیکی برنامه ای آن 100 درصد تکمیل شده است.
پتروشیمی "سلمان فارسی" در وضعیت هشدار قرار دارد یعنی در توزیع پیشرفت ماهانه ای بین 1 تا 2 درصد دارد.
شرکت "توسعه صنایع پتروشیمی کوروش" از نظر صندوق هنوز منابع زیادی مصرف نکرده است و در حال مذاکرات مختلفی است و طبق برنامه باید 60 درصد کار انجام می شد اما الان 15 درصد پیشرفت واقعی داشته است.
شرکت "سرمایه گذاری سیراف انرژی گستر" در بوشهر 61 درصد پیشرفت فیزیکی واقعی و 100 درصد فیزیکی برنامه ای دارد که این نیز در وضعیت خطر به لحاظ پیشرفت و بازپرداخت قرار دارد.
شرکت "شیمیایی صدف عسلویه" در بوشهر 85 درصد پیشرفت فیزیکی واقعی داشته و در وضعیت خطر از نظر صندوق قرار دارد.
در این بین مثلا پتروشیمی "صنایع سینا" از جمله شرکت هایی است که در این مرحله با وجودی که هنوز از صندوق تسهیلات نگرفته است و در مرحله مسدودی به بانک مرکزی قرار دارد اما 33 درصد پیشرفت فیزیکی واقعی را با سرمایه خودشان انجام داده است.
دیگر شرکت ها مثلا "پتروشیمی زنجان" با 50 درصد پیشرفت فیزیکی در مرحله خطرقرار دارد. "پتروشیمی گچساران" نیز با 96 درصد پیشرفت واقعی در مرحله هشدار از نظر صندوق قرار دارد.
شرکت "هیرسا پلیمرسهند" با 10 درصد پیشرفت فیزیکی واقعی و در وضعیت خطر قرار دارد.
این طرح هایی که در مرحله خطرناک قرار دارند یعنی باید پیشرفت فیزیکی را به اتمام می رساندند اما هنوز به سرانجام نرسیده اند که البته طرح هایی که به مرحله خطر و یا هشدار می رسند برای بازپرداخت درخواست تمدید می کنند، مانند پتروشیمی ایلام که مدت قراردادش به اتمام رسیده و درخواست 36 ماه تاخیر با تمدید را از صندوق گرفته است.
با نگاهی به این شرکت ها و بررسی روند آن ها کاملا مشخص است که منابع صندوق برای صنایع پایه، متانول و یا اتیلن بوده است. به عبارتی شرکت ها و متقاضیان در خواست تسهیلات، قبلا بررسی و پایش اساسی را می گذرانند تا مشخص شود این متقاضیان در چه بخشی از زنجیره قرار دارند، باید طرح ها بر مبنای تکمیل زنجیره ارزش تامین مالی شوند.
تاکنون از ۲.۷ میلیارد دلار از طرح های پتروشیمی حدود ۷۰۰ میلیون دلار ( 12 درصد ) جذب صندوق شده است. به عبارتی پروژه و طرح ها باید پیشرفتی می داشتند تا بتوانند بازپرداخت تسهیلات را به موقع به صندوق انجام دهند و با توجه به تاخیرهای زیادی که معمولا پروژه ها دارند این تاخیرها گاهی به دلیل اختلافاتی است که بین خود سهامدارنش پدید می آید که البته هر کدام نیز دلایل خود را دارند و دلایل عدم پرداخت آن ها نیز در صندوق کاملا احراز شده است.
در صندوق توسعه ملی لیستی از هر یک از طرح ها وجود دارد و با روند کاملا مشخصی این طرح ها در حال رصد شدن هستند تا بررسی شود پیشرفت طرح ها در چه مرحله ای قرار دارند.
 
الزامات و اولویت های صندوق توسعه ملی در ارائه تسهیلات
این الزامات صندوق توسعه ملی در تامین مالی طرح ها و مشارکت و اعطای تسهیلات عبارتند از :
1 – اهلیت مالی و فنی متقاضی که قابلیت تطبیق پذیری با شرایط اجرای طرح را داشته باشند. ( تطبیق پذیری جذب منابع مالی مختلف و تامین تجهیزات مورد نیاز هم داخلی وخارجی و رعایت مفاد نظام نامه ضوابط و شرایط اعطای تسهیلات و مشارکت ارزی صندوق )
2 – وجود داشن فنی معتبر و یا تجربه انجام طرح مشابه درحال ساخت ( با تایید صندوق )
3 – پیشرفت فیزیکی متناسب قبل از ارائه درخواست به صندوق از محل آورده متقاضی ( به جز منابع بانکی ). شرکت ها باید قبل از تقاضا، مقداری از پشرفت فیزیکی پروژه را پیش برده باشند و سپس درخواست تسهیلات کنند.
4 – تنوع در خوراک و تعریف واحدهای جدید با توجه به خوراک در دسترس
 
همچنین اولویت های صندوق توسعه ملی در تامین مالی طرح ها مشارکت و اعطای تسهیلات عبارتند از:
1 – تامین مالی توسعه خوراک پالایشگاهی که محصول با ارزش و زیر بنایی برای سایر محصولات با ارزش افزوده بالاتر تولید می کنند.
2 – تامین مالی توسعه و تکمیل زنجیره ارزش محصولات.
3 – تامین مالی زیر ساخت های مورد نیاز صنایع پتروشیمی ( توسعه زیرساخت های اسکله، کشتی، تامین برقو آب و ... )
4 – مشارکت صندوق در طرح های با ارزش سرمایه گذاری بیش از 100 میلیون دلار است.
 
صندوق توسعه ملی با استراتژی جدیدی که دارد، با تامین مالی ومشارکت در طرح ها طی این سال ها فعالیت متعددی در ارائه تسهیلات انجام داده است. تاکنون حدود 340 طرح را به صورت عاملیت و هم سپرده گذاری تامین مالی کرده است و هر طرحی باید توجیه پذیر باشد، به عبارتی متقاضیان طرح ها باید به لحاظ اهلیت مالی و فنی برای صندوق توسعه ملی محرز شوند.
صندوق توسعه ملی بنگاهی اقتصادی است و مانند همه نهادهای مالی بررسی می کند اگر طرحی توجیه پذیر نباشد پس نمی تواند در زمان خودش منابع را به صندوق برگرداند بدون توجیه اقتصادی اعلام می کند. با این توضیح روشن است که صندوق هر منابعی که اختصاص می دهد حال به صورت ارزی باید منابع ارزی تخصیص داده شده را ارزی دریافت کند و متقاضی باید بتواند این منابع ارزی را به موقع و طبق سررسید برگرداند.
متاسفانه باید گفت که ساخت اولیه بسیاری از طرح ها که باید 36 ماهه تمام شود در حال حاضر به 80 ماه هم می رسد. به عبارتی متوسط ساخت آن به 7 سال و یا بیشتر هم می رسد و این زمان راه اندازی بسیار طولانی است که منجر به ایجاد مشکلاتی برای متقاضیان می شود.
طرح هایی که به صندوق جهت اخذ تسهیلات ارائه می شود در ابتدا بازدهی بالای 15 تا 16 درصد ارزی دارند اما به زمان بازپرداخت که می رسد دچار مشکل می شوند که البته صندوق با چنین طرح ها و پروژه هایی نهایت همکاری را داشته است. به طوری که معمولا دوره بازپرداخت را بیشتر می کند تا متقاضیان بتوانند اقساط را با توجه به ترازنامه و درآمدی که دارند به موقع پرداخت کنند.
لازم به ذکر است که تامین مالی در مرحله راه اندازی طرح ها از موضوعات اصلی است. دوم تجهیزات و مرحله بعد مدیریت است و اگر مشکلاتی در هر مرحله پدید آید اینها مانع از بازپرداخت به موقع و انجام تعهدات متقاضیان به صندوق می شود.
تعریفی که از فعالیت صندوق توسعه ملی در ابتدا ارائه شد کاملا مشخص است که هدف صندوق توسعه ملی، تامین مالی برای ثروت های ماندگار است. لذا ما در صندوق توسعه ملی کاملا آمادگی داریم از همه حوزه ها و برای طرح های سودآور حمایت مالی کنیم و طرح هایی که دارای اهلیت مالی و فنی داشته باشند می توانند از حمایت های صندوق بهره مند شوند.