آلایندگی هوای شهرها و افزایش روزافزون آن هر ساله دلایل متعددی را برای یافتن راه حل، از سوی کارشناسان و مسئولان مطرح می کند اما مازوت سوزی نیروگاه ها بیشترین و واضح ترین دلیلی برای آلایندگی بوده که به نظر این سال ها راه حل مناسبی هم برای حذف مازوت سوزی نیروگاه ها مطرح نشده است زیرا  از یک طرف ناترازی گاز  و نبود سوختی مناسب به نیروگاه ها بوده است و از سویی دیگر پایداری برق که از اهم فعالیت نیروگاه ها محسوب می شود این نیروگاه ها را مجبور به سوزاندن سوختی کرده است تا بتوانند پایداری شبکه برق  را حفظ کنند، در غیر این صورت تبعات خاموشی را در پی خواهد داشت.   
بدین ترتیب مخاطب قرار دادن نیروگاه ها در این سال ها به عنوان عاملیتی که به انتشار آلایندگی کمک می کنند به نظر تبدیل به دور تسلسل باطلی شده که این سال ها نیز به تجربه ثابت شده است. بدین معنا که این تعداد از نیروگاه های بخار در کشور که مازوت سوز هستند به دلیل در دسترس نبودن گاز به عنوان سوختی پاک، مجبور به سوزاندن سوخت تحویلی دوم یعنی مازوت شده اند تا بتوانند تولید برق کنند. اما این تولید برق می تواند متناسب با سوختی باشد که از تبعات آلایندگی کمتر و از حداقل های استاندارد برخوردار باشد.
مازوت تحویلی به نیروگاه ها که جنجال متعددی را در رسانه ها و اذهان عمومی به راه انداخته است و بر اساس گزارش کمیسیون 90 مجلس شورای اسلامی، این سوخت تولیدی هفت برابر میزان استاندارد دارای گوگرد است و استفاده از مازوتی چنین آلوده، دو سالی است که در جهان متوقف شده است. اما در کشور ما به دلیل نبود گاز چاره‌ای جز سوزاندن آن نیست و منابع ارزی هم برای واردات حداقل مازوت استاندارد نیز فراهم نیست.
در عین حال، نقش مازوت سوزی نیروگاه ها به عنوان منابع ثابت در مقابل منابع متحرک که خودروها باشند نیز مطرح است. به عبارتی ارزیابی های صورت گرفته از متغیرهای شاخص آلایندگی در داخل شهرها بویژه در مناطق و محله های متعدد این گمانه را مطرح می کند که مازوت سوزی نیروگاه ها چگونه می تواند در ابعاد مختلف، آلایندگی شهرها را در بربگیرد؟ حتی گفته می شود وزش باد این آلایندگی را به داخل مراکز شهرها می آورد اما به تجربه دیده می شود حتی روزهایی که وزش باد هم در شهرها وجود ندارد نیز این آلایندگی در بالاترین حد خود تخمین زده می شود. از سویی دیگر در کلان شهرهایی مانند تهران و اصفهان که نیروگاه مازوت سوز هم ندارد باز این تراکم آلایندگی وجود دارد. بنابراین سوالی مطرح است که این حجم از آلایندگی در شهرهای تهران و اصفهان از چه منبعی ساطع می شود؟ اگر افزایش آلایندگی در شازند و تبریز ناشی از دو نیروگاه مازوت سوز تبریز و شازند باشد چه منطقی برای دو شهر تهران و اصفهان وجود دارد که نیروگاه مازوت سوز ندارند؟
از این رو، عامل دیگری در مقابل نیروگاه های مازوت سوز مطرح می شود و آن نقش منابع متحرک در آلایندگی شهرها بویژه خودروهای سبک و سنگین است. خودروهای بنزین سوز و گازوئیل سوزی که در شهرها تردد می کنند و یکی از اختلاف شاخص آلایندگی در مناطق مختلف شهرها نیز می تواند تردد حجم وسیعی از خودروهای موجود با سوختی باشد که مصرف می کنند.
بر اساس گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی میزان تولید بنزین در کشور حداقل 105 میلیون لیتر در روز است درحالیکه مصرف به طور میانگین بین 115 تا 125 میلیون لیتر در روز هم می رسد و سوالی که مطرح می شود، چگونگی تراز تولید و مصرفی است که صورت می گیرد. بر اساس گفته های موجود، واردات بنزین رقم قابل توجهی ندارد، پس چه بنزینی تولید می شود که توانسته است پاسخگوی این حجم عظیمی از خودروها شود.
اخیرا و بر اساس گفته برخی از نمایندگان مجلس مبنی بر تامین بنزین بر مبنای تقاضای بالا، کاهش کیفیت بنزین را مطرح می کنند. موضوعی که در گذشته به دلیل کمبود بنزین راهکاری جز افزودن نفتا به بنزین تولیدی پالایشگاه ها نبود تا از این طریق بنزین تولیدی با میزان مصرف همتراز شود. درحالیکه غلظت آروماتیک ها در سوخت بنزین به افزایش آلایندگی هوا و وجود ذرات میکرونی کمک می کند. افزایش ذرات میکرونی سمی قابل رویت در هوا همانند غباری است که در مراکز و حاشیه شهرها دیده می شود می تواند ناشی از وجود غلظت بالای آروماتیک ها در سوخت های بنزینی باشد.
این سوخت نامرغوب در حجم عظیمی از خودروها چه در شهرها و یا در حاشیه آن، سوزانده و در هوا منتشر می شود. در ادامه با نگاهی به میزان تولید خودرو در کشور و استفاده از سوخت و انتشار گسترش آلایندگی می توان به وسعت این انتشار واقف شد.
بر اساس گزارش تلفیقی صورت های مالی در کدال از دو گروه خودروسازی ایران خودرو و سایپا، اعدادی به ثبت رسیده است که پیش بینی می شود فروش داخلی ایران خودرو در سال 1402 ، 715.379 دستگاه بوده و سایپا نیز 452.586 دستگاه در سال 1402 به فروش برساند. به عبارتی با وجود حجم عظیمی از خودروهای موجود نزدیک به چندصد هزار خودرو  جدید جهت تردد وارد شهرها می شوند و در صورت مصرف سوختی با میزان سولفور بالا نتیجه می شود که هر خودرو در هر نقطه ای از کشور در حال انتشار سولفور غیر قابل رویتی است که در هوا منتشر می شود و این انتشار در شهرها که با پدیده وارونگی هم مواجه است به صورت غبار و توده ابری سیاه قابل مشاهده است.
مقایسه میلیون ها خودرویی که نقشی در انتشار آلایندگی دارند با تعدد نیروگاه های مازوت سوز در کشور می توانند قیاسی باشد تا در رسیدن به راه حل و کاهش آلایندگی کمک کند. پرداختن به اندک منابع ثابت در مقابل حجم عظیمی از منابع متحرک فقط دور شدن از یافتن راهی برای حل اصل موضوع است. راهی که اگر بیشتر به آن پرداخته شود مشکل آلایندگی را کمتر خواهد کرد.
مریم میخانک بابایی